Traditionele partijen kijken amper om naar mensen die het einde van de maand niet halen.

Linkse partijen moeten het voor álle burgers opnemen als ze extreemrechts willen bekampen, schrijft Dominique Willaert.

De verkiezingsoverwinning van de PVV van Geert Wilders in Nederland is wellicht een voorafspiegeling van wat Vlaanderen en andere Europese regio’s en landen wacht. De verstomming en ontzetting bij de traditionele partijen en instellingen verbazen me evenwel meer dan de monsterscore van de PVV. Het gaat dan vaak over hoe extreemrechts het migratiethema monopoliseert, maar te weinig over de bestaansonzekerheid die meer en meer mensen in de fuik van extreemrechts doet belanden.
Extreemrechts in Europa laat rond het migratiethema een nooit geziene golf van affectieve polarisatie opwellen. Tegelijkertijd is er het onbehagen dat voortvloeit uit de desastreuze globalisering, en zo zoekt de onvrede zich als kolkend lava een weg naar de oppervlakte. Toen ik in 2022 de Denderstreek doorkruiste en mijn oor te luisteren legde bij sympathisanten en kiezers van Vlaams Belang, heb ik geleerd dat het migratiethema veeleer als symptoom fungeert, en dat er diepere oorzaken aan de basis van de onvrede en de woede liggen.
In zowat alle regio’s waar extreemrechts erop vooruitgaat, lopen de inwoners de ene verlieservaring na de andere op. De duurzame sociale relaties die de inwoners er generaties lang onderdak en nabijheid boden, zijn aan flarden gereten door de sluiting van de post- en vakbondskantoren, de cafés en de loketten van de stations en mutualiteiten. De kleinhandel moest wijken voor anonieme en lelijke baanwinkels. De inwoners hebben het niet alleen over de afbraak van de publieke dienstverlening, maar ook over de teloorgang van de tradities en de aanval op de gewoonten die hun houvast en geborgenheid boden. Ik probeer mijn kosmopolitische, stedelijke vrienden uit te leggen hoe woke thema’s zoals safe spaces, genderfluïditeit en Zwarte Piet veeleer op weerstand stuiten dan tot betrokkenheid leiden.
Ontgoocheling en woedeIk merk bij de traditionele partijen weinig tot geen serieuze politieke betrokkenheid bij de 30 à 40 procent van de bevolking die het einde van de maand amper of helemaal niet haalt. Die groep bestaat niet alleen uit de klassieke werkende klasse – de arbeidersklasse en de lagere middenklasse – maar ook uit kleine zelfstandigen en landbouwers die hun stinkende best doen, maar nauwelijks sociale erkenning en respect genieten, laat staan een waardig en leefbaar inkomen bij elkaar krijgen.
Het succes van extreemrechts is daardoor voor een groot deel op het conto van de traditionele partijen te schrijven. In de ogen van velen zijn die vooral met zichzelf bezig en ontbreekt het ze aan politieke wil en moed om de bestaande welvaart en rijkdom rechtvaardig te herverdelen. De mensen die me zonder schroom vertelden op Vlaams Belang te zullen stemmen, vroegen mij wat ik zelf dacht van het prijskaartje van de groenestroomcertificaten, van het immense tekort aan sociale woningen en betaalbare koopwoningen en van de Vlaamse premie van 5.000 euro voor wie een elektrische auto koopt. Intussen brachten ze hun zomervakantie noodgedwongen thuis door, omdat hun vakantiegeld opging aan hoge energiefacturen.

Ik werd deelgenoot van de ontgoocheling en de woede van mensen die me vertelden dat ze het gevoel hebben er niet meer bij te horen. Hun verhalen drukken de groeiende en bijtende bestaansonzekerheid uit. Die mensen horen en zien alleen maar slecht nieuws waarop ze geen vat hebben. De klimaatdreiging schrikt hen zodanig af dat er, onder invloed van de extreemrechtse complotverhalen, een klimaataversie groeit. Ze hebben geen enkel uitzicht op vooruitgang, ze ervaren stilstand en achteruitgang. Ik heb geluisterd naar de mensen die de zwaarste lasten dragen, geen enkele premie of belastingvrijstelling genieten en veeleer uit wanhoop dan uit ideologische overtuiging hun heil bij extreemrechts zoeken. Daar komen ze dan terecht in een robuust kamp dat blaakt van zelfvertrouwen en hun beterschap en verandering voorspiegelt. En dat is iets waar de traditionele partijen allang niet meer in slagen: hun belofte op sociale erkenning en op bestaanszekerheid is een loze belofte gebleken.

Schuld van ‘de migranten’
Als er alleen maar kruimels op tafel komen, hoeft het niet te verbazen dat wie voor die kruimels strijdt, vatbaar is voor de verdeel-en-heersstrategie van extreemrechts. Ook de traditionele partijen framen ‘de migranten’ als zondebok en bron van alle ellende, waardoor ze het discours en het programma van extreemrechts normaliseren. Terwijl net de mensen met een migratieachtergrond de zwaarste tol betalen voor de gevolgen van de globalisering en het neoliberale beleid: ze krijgen minder makkelijk toegang tot de arbeids- en huisvestingsmarkt, ze verdienen in veel gevallen minder dan hun witte collega’s en ze zijn vaker het slachtoffer van politiegeweld en racisme in de publieke ruimte en op de sociale media.

Het extreemrechtse spook dat door Europa waart, kan alleen worden verjaagd als de traditionele en linkse partijen het ondubbelzinnig opnemen voor alle burgers, ongeacht hun afkomst of kleur. Onze democratische samenleving kan alleen overeind blijven als de traditionele partijen ophouden met de taal en het programma van extreemrechts na te bootsen. Het is de hoogste tijd dat de liberalen, christendemocraten en socialisten hun historische politieke waarden en idealen opnieuw met hand en tand leren te verdedigen en te realiseren. Ze horen de politieke moed te ontwikkelen om niet de migranten, maar wel de groeiende ongelijkheid te bestrijden.